Thưa ông, ông có thể cho biết:
1. Hành vi chở hàng hóa cồng kềnh/quá khổ hoặc điều khiển xe ba gác tự chế (xe tự phát) sẽ bị xử phạt vi phạm như thế nào?
Dưới góc độ pháp lý và theo quy định pháp luật hiện hành, hành vi chở hàng hóa cồng kềnh, quá khổ hoặc điều khiển xe ba gác tự chế đều bị xem là hành vi vi phạm nghiêm trọng trật tự an toàn giao thông. Cụ thể, căn cứ Nghị định 168/2024/NĐ-CP quy định xử phạt vi phạm hành chính về trật tự, an toàn giao thông trong lĩnh vực giao thông đường bộ; trừ điểm, phục hồi điểm giấy phép lái xe có hiệu lực từ ngày 01/01/2025 (trước đây quy định tại Nghị định 100/2019/NĐ-CP được sửa đổi, bổ sung bởi Nghị định 123/2021/NĐ-CP).
Trong đó, Căn cứ tại khoản 3, khoản 10 Điều 7 Nghị định 168/2024/NĐ-CP  có quy định như sau:
“Xử phạt, trừ điểm giấy phép lái của người điều khiển xe mô tô, xe gắn máy, các loại xe tương tự xe mô tô và các loại xe tương tự xe gắn máy vi phạm quy tắc giao thông đường bộ
...
3. Phạt tiền từ 600.000 đồng đến 800.000 đồng đối với người điều khiển xe thực hiện một trong các hành vi vi phạm sau đây:
...
e) Người đang điều khiển xe hoặc chở người ngồi trên xe bám, kéo, đẩy xe khác, vật khác, dẫn dắt vật nuôi, mang vác vật cồng kềnh; chở người đứng trên yên, giá đèo hàng hoặc ngồi trên tay lái của xe;
...
10. Phạt tiền từ 10.000.000 đồng đến 14.000.000 đồng đối với người điều khiển xe thực hiện một trong các hành vi vi phạm sau đây:
…
b) Vi phạm quy định tại một trong các điểm, khoản sau của Điều này mà gây tai nạn giao thông: điểm a, điểm d, điểm đ, điểm g, điểm h, điểm i, điểm k khoản 1; điểm c, điểm đ, điểm g khoản 2; điểm b, điểm e, điểm g, điểm h, điểm k khoản 3; điểm đ khoản 4; điểm c, điểm d khoản 6; điểm c, điểm d, điểm đ khoản 7; điểm a, điểm b, điểm h, điểm k khoản 9 Điều này.
…”
Như vậy, theo quy định nêu trên, người đang điều khiển xe hoặc chở người ngồi trên xe mang vác vật cồng kềnh sẽ bị phạt từ 600.000 đồng đến 800.000 đồng,
Trường hợp, người đang điều khiển xe hoặc chở người ngồi trên xe mang vác vật cồng kềnh mà gây tai nạn giao thông thì mức phạt sẽ từ 10.000.000 đồng đến 14.000.000 đồng. Đồng thời, theo quy định thì xe máy chở hàng cồng kềnh chỉ bị phạt tiền, không bị trừ điểm giấy phép lái xe.
Đối với việc điều khiển xe ba gác tự chế, xe công nông, xe lôi máy và các phương tiện tự phát không được đăng ký, đăng kiểm theo Luật Giao thông đường bộ thì Nghị định 168 quy định sẽ bị tịch thu phương tiện đối với hành vi điều khiển loại xe sản xuất, lắp ráp trái quy định tham gia giao thông và mức phạt tiền tùy thuộc vào hành vi vi phạm cụ thể được quy định tại Điều 13,  Điều 14 và Điều 15 Nghị định 168/2024/NĐ-CP.
2. Hành vi điều khiển những phương tiện này gây tai nạn có thể bị xử lý như thế nào?Ngưỡng thiệt hại hoặc thương tích từ bao nhiêu phần trăm thì người điều khiển sẽ bị truy cứu trách nhiệm hình sự?
Dưới góc độ pháp lý hiện hành, khi người điều khiển phương tiện tự chế, xe ba gác tự phát, xe chở hàng hóa quá khổ/quá tải, cồng kềnh gây tai nạn giao thông, họ có thể bị xử lý ở cả hai mức độ: hành chính và hình sự, tùy theo hậu quả.
Truy cứu trách nhiệm hình sự:
Theo quy định tại Điều 262 Bộ luật Hình sự 2015, sửa đổi bổ sung năm 2017, 2024, 2025 thì hành vi đưa vào sử dụng phương tiện giao thông cơ giới đường bộ, xe máy chuyên dùng không bảo đảm an toàn gây tai nạn bị xử lý như sau:
- Người nào chịu trách nhiệm trực tiếp về việc điều động hoặc về tình trạng kỹ thuật mà cho phép đưa vào sử dụng phương tiện giao thông cơ giới đường bộ, xe máy chuyên dùng rõ ràng không bảo đảm tiêu chuẩn an toàn kỹ thuật gây thiệt hại cho người khác thuộc một trong các trường hợp sau đây, thì bị phạt tiền từ 20.000.000 đồng đến 100.000.000 đồng, phạt cải tạo không giam giữ đến 03 năm hoặc phạt tù từ 06 tháng đến 03 năm:
+ Làm chết người;
+ Gây thương tích hoặc gây tổn hại cho sức khỏe của 01 người mà tỷ lệ tổn thương cơ thể 61% trở lên;
+ Gây thương tích hoặc gây tổn hại cho sức khỏe của 02 người trở lên mà tổng tỷ lệ tổn thương cơ thể của những người này từ 61% đến 121%;
+ Gây thiệt hại về tài sản từ 100.000.000 đồng đến dưới 500.000.000 đồng.
- Phạm tội thuộc một trong các trường hợp sau đây, thì bị phạt tù từ 02 năm đến 07 năm:
+ Làm chết 02 người;
+ Gây thương tích hoặc gây tổn hại cho sức khỏe của 02 người trở lên mà tổng tỷ lệ tổn thương cơ thể của những người này từ 122% đến 200%;
+ Gây thiệt hại về tài sản từ 500.000.000 đồng đến dưới 1.500.000.000 đồng.
- Phạm tội thuộc một trong các trường hợp sau đây, thì bị phạt tù từ 05 năm đến 10 năm:
+ Làm chết 03 người trở lên;
+ Gây thương tích hoặc gây tổn hại cho sức khỏe của 03 người trở lên mà tổng tỷ lệ tổn thương cơ thể của những người này 201% trở lên;
+ Gây thiệt hại về tài sản 1.500.000.000 đồng trở lên.
- Hình phạt bổ sung: Người phạm tội còn có thể bị cấm đảm nhiệm chức vụ, cấm hành nghề hoặc làm công việc nhất định từ 01 năm đến 05 năm.
Bên cạnh đó, hành vi này còn có thể bị xem xét theo Điều 260 Bộ luật Hình sự 2015, sửa đổi 2017 về “Tội vi phạm quy định về tham gia giao thông đường bộ”. Ngưỡng để truy cứu trách nhiệm hình sự bao gồm: gây thiệt hại cho sức khỏe của người khác với tỷ lệ thương tật từ 61% trở lên, hoặc gây thương tích cho 02 người trở lên mà mỗi người từ 31% trở lên. Ngoài ra, người điều khiển cũng bị truy cứu trách nhiệm hình sự khi gây thiệt hại về tài sản từ 100 triệu đồng trở lên, hoặc gây hậu quả nghiêm trọng như làm chết người, chết từ 02 người trở lên, hoặc gây hậu quả đặc biệt nghiêm trọng khác. Đáng lưu ý là việc sử dụng phương tiện không bảo đảm tiêu chuẩn an toàn kỹ thuật, như xe ba gác tự chế hoặc phương tiện chở quá khổ, quá tải, được xem là tình tiết định khung tăng nặng, làm mức hình phạt cao hơn so với vi phạm thông thường.
Ngoài ra, người gây ra tai nạn còn phải bồi thường thiệt hại do mình gây ra theo quy định tại Điều 590 và Điều 591 Bộ luật Dân sự 2015 cụ thể:
- Thiệt hại do sức khỏe bị xâm phạm bao gồm:
+ Chi phí hợp lý cho việc cứu chữa, bồi dưỡng, phục hồi sức khỏe và chức năng bị mất, bị giảm sút của người bị thiệt hại;
+ Thu nhập thực tế bị mất hoặc bị giảm sút của người bị thiệt hại; nếu thu nhập thực tế của người bị thiệt hại không ổn định và không thể xác định được thì áp dụng mức thu nhập trung bình của lao động cùng loại;
+ Chi phí hợp lý và phần thu nhập thực tế bị mất của người chăm sóc người bị thiệt hại trong thời gian điều trị; nếu người bị thiệt hại mất khả năng lao động và cần phải có người thường xuyên chăm sóc thì thiệt hại bao gồm cả chi phí hợp lý cho việc chăm sóc người bị thiệt hại;
+ Thiệt hại khác do luật quy định.
- Thiệt hại do sức khỏe bị xâm phạm bao gồm:
+ Chi phí hợp lý cho việc cứu chữa, bồi dưỡng, phục hồi sức khỏe và chức năng bị mất, bị giảm sút của người bị thiệt hại;
+ Thu nhập thực tế bị mất hoặc bị giảm sút của người bị thiệt hại; nếu thu nhập thực tế của người bị thiệt hại không ổn định và không thể xác định được thì áp dụng mức thu nhập trung bình của lao động cùng loại;
+ Chi phí hợp lý và phần thu nhập thực tế bị mất của người chăm sóc người bị thiệt hại trong thời gian điều trị; nếu người bị thiệt hại mất khả năng lao động và cần phải có người thường xuyên chăm sóc thì thiệt hại bao gồm cả chi phí hợp lý cho việc chăm sóc người bị thiệt hại;
- Thiệt hại khác do luật quy định.
3. Đối với những chủ cửa hàng khi cho cá nhân sử dụng xe ba gác tự chế cho hoạt động vận chuyển hàng hóa, luật pháp quy định trách nhiệm của họ như thế nào? Chủ cửa hàng có bị liên quan trách nhiệm nếu biết phương tiện vi phạm nhưng vẫn sử dụng?
Dưới góc độ pháp lý hiện hành, trách nhiệm của chủ cửa hàng khi sử dụng hoặc cho phép người khác sử dụng xe ba gác tự chế/xe không đúng quy định để vận chuyển hàng hóa được xem xét trên cả phương diện hành chính và hình sự, tùy vào mức độ vi phạm và hậu quả. Pháp luật về giao thông đường bộ nghiêm cấm việc đưa vào lưu hành các loại phương tiện tự chế, không đăng ký, không đảm bảo tiêu chuẩn an toàn kỹ thuật. Khi chủ cửa hàng biết phương tiện thuộc diện cấm nhưng vẫn cố ý sử dụng cho hoạt động kinh doanh, họ có thể bị xử lý như sau.
Về xử phạt hành chính, theo Nghị định 168/2024/NĐ-CP (có hiệu lực từ 01/01/2025), hành vi giao phương tiện không đủ điều kiện an toàn kỹ thuật cho người khác điều khiển, hoặc sử dụng phương tiện không được phép lưu hành vào hoạt động vận tải, đều bị phạt tiền. Ngoài ra, tùy trường hợp, cơ quan chức năng có thể tịch thu phương tiện hoặc đình chỉ hoạt động kinh doanh có thời hạn nếu hành vi gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến an toàn giao thông.
Về trách nhiệm hình sự, nếu chủ cửa hàng biết rõ phương tiện là xe tự chế, không đủ điều kiện an toàn nhưng vẫn giao cho nhân viên hoặc người khác điều khiển và hậu quả xảy ra gây tai nạn nghiêm trọng, thì chủ cửa hàng có thể bị xem xét là đồng phạm theo quy định về “Tội vi phạm quy định về tham gia giao thông đường bộ” tại Điều 260 Bộ luật Hình sự. Vai trò đồng phạm có thể là người tổ chức, xúi giục hoặc giúp sức, tùy vào tính chất đóng góp của chủ cửa hàng vào hành vi vi phạm. Ngoài ra, trong một số trường hợp, hành vi giao phương tiện không đủ điều kiện có thể cấu thành tội giao cho người không đủ điều kiện điều khiển phương tiện giao thông theo Điều 264 Bộ luật Hình sự, nếu người điều khiển gây thiệt hại nghiêm trọng về sức khỏe, tài sản hoặc tính mạng của người khác.
Như vậy, chủ cửa hàng không chỉ chịu trách nhiệm dân sự và hành chính, mà hoàn toàn có thể bị xem xét trách nhiệm hình sự nếu cố ý sử dụng hoặc giao phương tiện vi phạm cho người khác, đặc biệt là khi hậu quả tai nạn đã xảy ra. Đây là cơ chế pháp lý nhằm ràng buộc trách nhiệm với cả tổ chức, cá nhân kinh doanh, đảm bảo an toàn giao thông và phòng ngừa việc sử dụng các loại phương tiện nguy hiểm trên đường.
4. Luật sư đánh giá ra sao về mức độ nguy hiểm của hành vi chở hàng hóa cồng kềnh/quá khổ hoặc điều khiển xe ba gác tự chế và luật pháp đã quy định phù hợp hay chưa cần tăng hay giảm mức phạt, hình phạt không? Và luật sự có lời khuyên gì cho người dân hay những người đang sử dụng những phương tiện vi phạm đó không?
Hành vi chở hàng hóa cồng kềnh/quá khổ hoặc điều khiển xe ba gác tự chế là một trong những nhóm hành vi có mức độ nguy hiểm cao đối với an toàn giao thông. Bản chất của các phương tiện tự chế là không đảm bảo tiêu chuẩn kỹ thuật, không có hệ thống phanh – đèn – cân bằng đạt chuẩn; trong khi việc chở hàng cồng kềnh khiến phương tiện dễ lật, ngã, va quệt, cản trở tầm nhìn và chiếm dụng phần đường của người khác. Số vụ tai nạn liên quan đến xe tự chế hoặc chở hàng cồng kềnh thường gây thương tích nặng và có thể dẫn đến tử vong. Về góc độ xã hội, hành vi này không chỉ gây nguy hiểm cho chính người điều khiển mà còn cho người đi đường, đặc biệt tại đô thị đông đúc.
Pháp luật hiện hành, đặc biệt là Nghị định 168/2024/NĐ-CP có hiệu lực từ 01/01/2025, đã siết chặt đáng kể mức xử phạt đối với nhóm hành vi này. Việc tăng mức phạt tiền, áp dụng tịch thu phương tiện và trừ điểm GPLX thể hiện sự phù hợp với tình hình thực tế. Đồng thời, Bộ luật Hình sự cũng đã quy định khung xử lý hình sự rất nghiêm khắc nếu hành vi gây hậu quả nghiêm trọng. Nhìn chung, mức chế tài hiện nay là tương đối đầy đủ, có tính răn đe. Tuy nhiên, trong thực tiễn, mức độ nguy hiểm mà các phương tiện tự phát gây ra còn lớn hơn nhiều, vì vậy việc tăng cường kiểm tra, tịch thu triệt để phương tiện tự chế và xử lý nghiêm các chủ cơ sở kinh doanh sử dụng phương tiện vi phạm là rất cần thiết.
Với vai trò luật sư, lời khuyên đưa ra là người dân và người lao động nên tuyệt đối không sử dụng phương tiện tự chế hoặc chở hàng quá khổ, quá tải, dù vì nhu cầu mưu sinh. Các vi phạm này không chỉ gây rủi ro bị phạt mà còn tiềm ẩn nguy cơ gây tai nạn, dẫn đến trách nhiệm hình sự và bồi thường dân sự rất lớn. Đối với các chủ cửa hàng, doanh nghiệp vận tải, cần chủ động sử dụng phương tiện đúng loại, đăng ký – đăng kiểm đầy đủ, và tuyệt đối không giao phương tiện vi phạm cho người lao động. Ngoài việc tuân thủ pháp luật, đây cũng là cách bảo vệ chính mình trước các rủi ro pháp lý và tài chính nếu tai nạn xảy ra.
Trân trọng.


LS TRẦN MINH HÙNG