Để bảo đảm quyền con người, quyền công dân đồng thời thúc đẩy quá trình tố tụng hình sự được thực hiện một cách nhanh chóng, khách quan, dân chủ; bảo đảm pháp chế xã hội chủ nghĩa luật tố tụng hình sự đã quy định quyền bào chữa cho bị can. Có thể hiểu “Quyền bào chữa trong TTHS là tổng hoà các hành vi tố tụng do người bị tạm giữ, bị can, bị cáo thực hiện trên cơ sở phù hợp với các quy định của pháp luật nhằm phủ nhận một phần hay toàn bộ sự buộc tội của các cơ quan tiến hành tố tụng, làm giảm nhẹ hoặc loại trừ trách nhiệm hình sự của mình trong vụ án hình sự”. Bị can có thể tự bào chữa hoặc nhờ người khác bào chữa cho mình. Trong phạm vi tìm hiểu này người viết chỉ bàn luận đến quyền tự bào chữa của bị can.

Bị can là người đã bị khởi tố về hình sự khoản 1 Điều 49 . Quyền tự bào chữa của bị can được thực hiện thông qua các quyền sau:

– Được biết mình bị khởi tố vì tội gì; được giải thích về quyền và nghĩa vụ.

Khi một người bị khởi tố với tư cách là bị can, họ phải biết tại sao mình bị khởi tố từ đó có thể đưa ra các chứng cứ để chứng minh mình vô tội, có quyền khiếu nại, yêu cầu cơ quan có thẩm quyền xem xét lại … Mặt khác bị can có quyền được biết mình bị khởi tố về tội gì sẽ hạn chế tình trạng ra quyết định khởi tố một cách tùy tiện, thiếu căn cứ theo quy định của pháp luật. Quyền được giải thích quyền và nghĩa vụ của bị can tương tự như người bị tạm giữ.

– Được trình bày lời khai, đưa ra tài liệu, đồ vật, yêu cầu.

Việc hỏi cung bị can phải do Điều tra viên tiến hành ngay sau khi có quyết đinh khởi tố bị can và phải tuân thủ đúng trình tự thủ tục theo điều 131 và điều  132. Bị can cũng có quyền đưa ra các tài liệu, đồ vật để chứng minh thêm cho lời khai của mình là chính xác để cơ quan điều tra làm rõ sự thật. Quyền được đưa ra lời khai, đưa ra các tài liệu, đồ vật… giúp bị can chứng minh vô tội hoặc chứng minh các tình tiết giảm nhẹ trách nhiệm hình sự cho mình.  Có thể nói đây là cách đầu tiên, trực tiếp nhất để họ tự bào chữa cho mình, đồng thời hỗ trợ tích cực cho phía cơ quan điều tra điều tra xác minh vụ việc.

– Được nhận quyết định khởi tố; quyết định áp dụng, thay đổi hoặc hủy bỏ biện pháp ngăn chặn; bản kết luận điều tra; quyết định đình chỉ, tạm đình chỉ vụ án; bản cáo trạng, quyết định truy tố; các quyết định tố tụng khác theo quy định.

Những quy định này giúp họ hiểu hơn về việc mình đang bị khởi tố, truy tố về tội gì, để từ đó họ chuẩn bị những chứng cứ và yêu cầu cần thiết nhằm bào chữa cũng như bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của mình.

Như vậy có thể thấy quyền tự bào chữa là một quyền rất quan trọng đối với bị can; đây là cách thức rất quan trọng giúp bị can chứng minh sự trong sạch của mình hoặc giảm nhẹ trách nhiệm hình sự. Nhà nước cần có các chính sách, biện pháp để đảm bảo cho bị can thực hiện quyền tự bào chữa của mình...

Trân trọng.